Biyoloji:
Hücre ve Hücre Türleri
Hücre
teorisi:
1)Bütün canlılar hücrelerden meydana
gelmiÅŸtir.
2)Hücreler bağımsız hareket ettikleri halde
birlikte iş görürler.
3)Hücreler bölünerek çoğalırlar.
• Tek hücrelilerde bütün olaylar hücre
içerisinde gerçekleşir.İş bölümü ve doku oluşumu yoktur.Çok hücrelilerde bütün
olaylar hücre grupları arasındaki iş bölümü ile olur.
• En basit çok hücreli yada en karmaşık tek
hücreli Volvox’ tur.
• Volvox' ta işbölümü vardır ama doku oluşumu
yoktur.
• Tek hücrelilerin oluşturduğu topluluğa
koloni denir.
• Bilinen en büyük hücre deve kuşu
yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise sinir hücresidir.
• Hücre 3 kısımda incelenir.
1) Hücre zarı
2) Sitoplazma
3) Çekirdek
1) HÃœCRE ZARI
• Yağ,protein az miktarda karbonhidrattan
oluşur.Hücre zarının yapısı akıcı-mozaik zar modeli ile açıklanır.Bu modele
göre zar; yağ denizinde yüzen proteinlerden oluşmuştur.
• Karbonhidratlar hücre zarındaki yağlarla
birleÅŸerek glikolipid, proteinlerle birleÅŸerek glikoprotein ÅŸeklinde
bulunur.Bunun sağladığı avantaj ise hücrelerin birbirini tanıması ve
bağışıklıktır.Hücre zarının özgüllüğünü veren kimyasal madde
glikoproteindir.Glikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler.
• Madde giriş-çıkışı proteinler üzerindeki
porlardan olur.
• Zarın özellikleri :
Canlıdır,saydamdır,esnektir ve seçici geçirgendir.
• Zardaki proteinler enzim görevi yapar.
• Zarın görevleri : Hücreyi dağılmaktan
korur.Hücreye şekil verir.Hücreyi dış etkilerden korur.Madde alışverişini
saÄŸlar.
• Zarın seçici-geçirgen olması onun canlı
olduğunu gösterir.
• Hücre çeperi cansızdır,esnek değildir,tam
geçirgendir.Hücrenin dayanıklılığını arttırır, hücreye şekil verir.Üzerindeki
deliklere geçit denir.Selülozik yapıdadır.Prokaryot hücrelerde de bulunur ama
yapısı selülozik değildir.
2) SÄ°TOPLAZMA
• İki kısımdır.
a) Sıvı
kısım:Su,protein,yağ,karbonhidrat,mineral,vitamin, RNA
çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden
oluÅŸmuÅŸtur.
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin
oluÅŸturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile
organellerin hareketini saÄŸlamak.
b) Organeller:Özel yapı ve görevi olan
sitoplazmik cisimlerdir.
ENDOPLAZMÄ°K RETÄ°KULUM
• Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan
zarlı kanallar sistemidir.
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli
hücrelerde bulunur.
• Hücre içine ve dışına madde taşır.Bazı
maddeleri depolar.(Ca ve protein).Çekirdek zarı ve golgiyi yapar.Hücreyi
bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini
etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
• Üzerinde ribozom bulunanlarına granüllü ER;
bulundurmayanlara da granülsüz ER denir.
Granüllü ER enzim salgılayan
hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur.
GOLGÄ°
• Çekirdeğe yakın bulunur.Hücre zarı yapımına
katılır.
• Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve
salgılanmasından sorumludur.Onun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı
yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır.
• Enzimleri paketliyerek lizozomu
oluşturur.Hücre zarı yapımına katılır.
• Glikoprotein,lipoprotein,mukus,bağ dokusu
ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar.
• Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli
hücrelerde bulunur.
LÄ°ZOZOM
• Büyük moleküllü besinleri parçalar.Kurbağa
larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin
körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı
alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.
• Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde
çoktur.ÖRNEK:Akyuvar hücresi ve tek hücreliler.
• Lizozom parçalanırsa hücre kendini
sindirir.Buna otoliz denir.
• Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur.
İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir.
Üretilen enzimler ER ile taşınır.
ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek
lizozom oluÅŸturulur.
• Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve
ER etkilidir.
RÄ°BOZOM
• Bütün hücrelerde bulunan en küçük
organeldir.
• Protein ve rRNA'dan oluşur.Çekirdekçikte
üretilir.
• Zarsızdır ve iki birimdir.Üst birim(büyük
birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA'dan
oluÅŸur.
• Protein ve enzim sentezler.
• Granüllü ER ve çekirdek zarı
üzerinde,mitekondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da
bulunabilir.
• Yoğun protein sentezi sırasında yan yana
gelerek polizomları oluştururlar.
• Her canlıda ribozomların farklı olmasının
sebebi rRNA' ların farklılığındandır.
• Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için
mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır.(Enzimlerden
dolayı)
• Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı
daha fazladır.
MÄ°TEKONDRÄ°
• Çift zarlıdır.İç zar kıvrımlıdır.Kıvrımlara
krista,zarların arasını ve içini dolduran sıvıya matrix
denir.
• Oksijenli solunum yaparak enerjinin
üretildiği ve depolandığı yerdir.
• Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve
karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır. Bulundukları hücreninde
enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar.
ÖRNEK:Sinirlerin sinaps
bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma
bölgelerinde çok bulunur.
• Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS'si
bulunur.Kendi DNA'sı olmasına rağmen hücre
DNA'sına bağımlıdır.
• Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduğundan
dolayı mitekondri miktarı daha azdır.
• Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında
bulunmaz.
SENTROZOM
• Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan
hücrelerinde bulunur.
• Sentriol denilen iki alt birimden oluşur.
• Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek
zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar.
• Hücre dışına uzanan kirpik,kamçı,sil gibi
yapıları oluşturur.
• Sentrioller dikine duran dokuz çift
tüpçükten oluşur.
PLASTÄ°DLER
• Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk
maddesidir.3 tiptir.
a) Kloroplast
• Bitkiye yeşil rengini verir.
• Çift zarlıdır.İç zarı katmanlıdır.Bu
katmanlara grana,içini dolduran sıvıya ise stroma denir.
• Fotosentez yaparak besin üretir.
• Kendine has DNA,RNA,ribozom ve ETS'si
bulunur.
• Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren
ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe eden
klorofil vardır.
• Bütün bitki hücrelerinde
bulunmaz.ÖRNEK:Kökte.
b) Kromoplast
• Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini
verir.Likopin(kırmızı),ksantofil(sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç
çeşittir.
• Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun
asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren
"antokyon" denen maddeler ile
oluÅŸturulur.
c) Lökoplast
• Renksizdir.Genelde kök,gövde ve tohumda
bulunur.
• Nişasta,yağ ve protein depolar.
• Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür.
KOFUL
• ER'dan,golgiden,hücre zarından ve lizozomdan
oluÅŸabilir.
• Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel
hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürler.Çünkü tuzlu artıklar
kofullarda biriktirilir.
• Hücre içi osmatik basınç ve pH'ı ayarlar.
• Kofulda bulunan su turgor basıncı
oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir.
• Metabolizmanın aktiflik derecesini
belirler.Eğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise
metabolizma yavaÅŸlar.
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan
besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşur.Akyuvarlar mikropları fagositoz ve
pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur.
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek
hücrelilerinde bulunan daimi kofuldur.Fazla suyu dışarı
atar.
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla
dışarı atar.
3) ÇEKİRDEK
• Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini
sağlar.Kalıtım bilgisini taşır.4 bölümdür.
A) ÇEKİRDEK ZARI
• Çift katlı bir zardır.
• Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre
zarındaki porlardan daha büyüktür.
• Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın
bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER
ve golgi görevlidir.
B) ÇEKİRDEK SIVISI
• Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda
ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur.
C) ÇEKİRDEKÇİK
• Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein
bulunur.Ribozom sentezi yapılır.Bakterilerde
yoktur.
D) KROMATÄ°N Ä°PLÄ°K
• Hücrede en çok bulunan maddedir.
• DNA'nın kendisi olup kromozomları
oluÅŸturur.Kromozomlar DNA ve proteinden oluÅŸmuÅŸtur.
Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi
sağlar.Hücreyi yönetir.
HÜCREDE MADDE ALIŞVERİŞİ
• Hücre zarında gerçekleşen bir olaydır.
• Canlılığın devamı için gereklidir.
• Hücre zarından geçebilenler :
O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz,fruktoz,galaktoz,ya
ÄŸ asidi,gliserol,a.asit,vitamin,alkol
• Hücre zarından geçemeyenler :
Protein,yaÄŸ,karbonhidrat
• 4 yolla olur:
1) DÄ°FÃœZYON
• Bir maddenin çok olduğu (yoğun olduğu)
ortamdan az olduÄŸu ortama (az yoÄŸun ortama) doÄŸru hareket etmesine denir.
• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler
difüzyona uğrar.Porlardan büyük maddeler difüzyon yapamaz.
• Enerji harcanmaz.
• Enzim kullanılmaz.
• Canlı ve cansız ortamda görülebilir.Canlılık
delili deÄŸildir.
• Denge sağlanana kadar devam eder ve durur.
ÖRNEK : Odaya dökülen kolonyanın her tarafa
dağılması.Akciğerdeki oksijenin kana geçmesi.İnce bağırsaktaki glikozun kana
geçmesi.
DİFÜZYONU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1) Küçük moleküller,büyük moleküllere göre
daha kolay geçerler.
2) Nötr moleküller iyonlara göre daha kolay
geçer.Çünkü zarın dış kısmı da iyonik yapıdadır.
Negatif iyonlar biraz daha kolay geçer.
3) Yağda çözünen maddeler de çözünmeyenlere
göre daha kolay geçer.(A,D,E,K vitaminleri)
4) Yağı çözen maddelerde kolay geçer.(Alkol ve
eter gibi.)
5) Por sayısı ve sıcaklık arttıkça difüzyon
hızı da artar.
6) İki ortam arasındaki yoğunluk farkı ne
kadar çoksa difüzyonda o kadar hızlı olur.
7) Akışkanlığı fazla olan ortamlarda difüzyon
hızlı olur.
DİYALİZ : Suda çözünmüş maddelerden
bazılarının yarı geçirgen zardan difüzyonuna denir.Böbrekleri çalışmayan
insanlarda suni olarak oluşturulan bir ortamla kandaki üre temizlenir.
2) OSMOZ
• Suyun difüzyonudur.Suyun çok olduğu yerden
az olduğu yere geçmesidir.
HİPERTONİK ORTAM(ÇOK YOĞUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha yoğun bir ortama
konursa su kaybederek büzülür.Bu olaya
plazmoliz denir.ÖRNEK : Tuzlanan derinin su
kaybederek büzülmesi.
HÄ°POTONÄ°K ORTAM(AZ YOÄžUN ORTAM)
• Bir hücre kendisinden daha az yoğun bir
ortama konursa su alarak ÅŸiÅŸer.Bu olaya deplazmoliz denir.
• Bitki hücrelerinde deplazmoliz devam ederse
hücre şişer ve turgor durumuna geçer.
• Hayvan hücrelerinde deplazmoliz devam ederse
hücre patlar.Buna hemoliz denir.
Ä°ZOTONÄ°K ORTAM(DENGE ORTAM)
• Bir hücre izotonik bir ortama konursa hiçbir
deÄŸiÅŸikliÄŸe uÄŸramaz.
OSMATİK BASINÇ
• Hücre içerisindeki çözünmüş maddenin hücre
zarına yaptığı basınçtır.Yada (etki=tepkiye
göre)hücre dışındaki suyun yoğunluk farkından
dolayı hücre içerisine girmek için zarlara
yaptığı basınçtır.
• Çözünmüş madde miktarı (hücrenin yoğunluğu)
arttıkça osmatik basınç artar.
TURGOR BASINCI
• Hücre içerisindeki suyun hücre zarına (yada
çepere) yaptığı basınçtır.
• Kofullar tarafından ayarlanır.
• Turgor çok artarsa su girişi durur.
• Turgor, otsu bitki ve yaprakların dik
durmasını sağlar.
• Turgor, stomaların açılıp kapanmasını
saÄŸlar.
• Turgor, bazı nasti(ırganım) hareketlerini
saÄŸlar.
• Suyun hareketi daima O.B' ın fazla olduğu
yere doÄŸrudur.
3) AKTÄ°F TAÅžIMA
• Bir maddenin az olduğu yerden çok olduğu
yere geçmesidir.
• Porlardan geçebilecek büyüklükteki maddeler
aktif taşıma ile taşınır.
• Enzim kullanılır.
• Enerji harcanır.
• Sadece canlı hücrelerde görülür.
• Denge yoktur.
• Taşıyıcı moleküller kullanılır.
ÖRNEK:İnce bağırsaktaki glikozun kana
geçmesi.Böbrekteki geri emilim.
NOT 1 : Hücre zarından geçebilecek
büyüklükteki bir maddenin miktarı hücre içi ile hücre
dışı arasında farklılık oluşturuyorsa burada
aktif taşıma var demektir.
NOT 2 : Sıcaklık artışı,molekülün alınmasını
hızlandırmaz.
4) ENDOSÄ°TOZ VE EKZOSÄ°TOZ
• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki
maddelerin oluşturulan ceplerle içeri alınmasına endositoz;yine aynı yolla
dışarı atılmasına ekzositoz denir.
• Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki katı
maddelerin içeri alınmasına fagositoz;sıvı maddelerin içeri alınmasına
pinositoz denir.
ENDOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır.
• Enzim kullanılır.
• Hücre zarı azalır.Hücrenin içeriği artar.
• Hücreye alınan bu büyük maddeler lizozomdaki
ve besin kofulundaki hücre içi enzimlerle parçalanır.
• Tek hücrelilerde ve akyuvarlar da çok
görülür.
• Canlılık delilidir.
• Denge yoktur.
• Bitki hücrelerinde ve diğer çeperi olan
hücrelerde görülmez.
EKZOSİTOZUN ÖZELLİKLERİ
• Enerji harcanır.
• Enzim kullanılır.
• Hücre zarı artar.Hücrenin içeriği azalır.
• Canlılık delilidir.
• Denge yoktur.
• Boşaltım kofulu ve golgi yardımıyla atılır.
• Bitki ve hayvan hücrelerinde görülür.
NOT 3 : Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde
fazla suyu dışarı atan kontraktil koful
bulunur.Hücre içerisindeki fazla suyun nedeni
suyun osmozla içeri girmesidir.
NOT 4 : Bir bitki hücresinin turgor durumuna
geçmesinde a)Ortamın yoğunluğu
b)Hücre içindeki madde yoğunluğu c)Çeperin
selülozdan yapılmış olması etkilidir.
NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda yoğunluk farkı
yoktur.Ama aktif taşıma,difüzyon ve
osmozda vardır.