De Nederlan­dse Republie­k in een tijd van vorsten

Paus – aartsbisschop – bisschoppen – priesters.

1.1

Eind Middeleeuwen kwam er een einde aan de oorlogen in Engeland en Frankrijk. In 1485 kwam Hendrik VII ( van het huis van Tudor) als winnaar uit de strijd. Centralisatie = de vorst regeert het rijk vanuit één punt en overal op dezelfde manier. De wetten en belastingen zijn overal hetzelfde. Hendrik versloeg de adel en de steden en werd zelf de baas. De adel mocht hierdoor geen privéleger meer hebben en steden kregen minder privileges.

1461- Lodewijk XI verslaat de adel en steden en heeft te maken met een machteloze Staten Generaal. Hij wordt tot koning gekroond en hiermee kwam er een einde aan een lange tijd van oorlogen etc.

Overeenkomst Engeland en Frankrijk : Beide vorsten verslaan adel en de steden en komen zelf aan de macht. Ze willen allebei een centraal bestuur. Frankrijk en Engeland hebben beide het centralisme.

Een belangrijk verschil tussen Frankrijk en Engeland was: Frankrijk vindt dat de macht rechtstreeks van god komt, dit heet ook wel het absolutisme. Absolutisme en centralisme is hetzelfde. De Frans koning hoefde het niet aan de volksvertegenwoordiging te vragen als hij bijvoorbeeld belasting wilde heffen. Absolute macht = zijn macht wordt niet beperkt door wetten of rechten van anderen. In praktijk was dit echter anders. De Reformatie = kerksplitsing. Christendom was gesplitst in Rooms-katholieke kerk en kleinere protestantse kerken. Vorsten vonden de reformatie vreselijk en vonden dat er door een reformatie alleen maar chaos ontstond. Er moest één geloof zijn, dat was veel helderder en duidelijker vonden ze.

1509- Hendrik VIII op de troon. Hij was een trouwe Rooms-katholiek. Tot hij wilde scheiden en hertrouwen met de hofdame. De paus verbood dit en Hendrik VIII besloot te beginnen met een eigen Anglicaanse kerk. Qua inhoud was deze kerk rooms-katholiek, alleen verving Hendrik de paus door zichzelf.

Hendrik ging dood in 1547 en zijn zoon Edward ( 9 jaar toen) volgde hem op. Edward veranderde de inhoud van de anglicaanse kerk en maakte hiervan een protestantse kerk. Inhoud van de Anglicaanse kerk is protestants. Hendrik VIII begint zijn eigen Anglicaanse kerk, wat toen de staatskerk zou zijn. De meeste ideeën van de Reformatie bleven verboden en ketters die en een nieuwe leer verkondigden werden weggezet. In 1516 krijgt koning Frans I het recht van de paus om geestelijken te benoemen. Frans I begint verdraagzaam tegenover de groeiende groep protestanten (Hugenoten). Tot in 1534 de protestanten op kruistocht gaan tegen Rooms-katholieken. De reactie van Frans I hierop was ongekend fel en er kwam een jacht/achtervolging op protestanten. Wie protestanten aangaf kreeg 1/3 van het bezit van de protestanten + een verbod op debat over godsdienst.

1.2

De Nederlanden(1477-1555) werden in de Middeleeuwen ook wel gewesten genoemd, omdat de Nederlanden bestond uit allemaal kleine staatjes. De Hoogste hierbij is de hertog of de graaf en die regeerden samen met de Staten( is vergadering waarin steden, adel en de geestelijkheid an het gewest vertegenwoordigd waren). Nederland hoorde bij het Bourgondische rijk tot 1477. Bourgondische vorsten probeerden een eenheid in een rijk te krijgen. Om dit te kunnen krijgen voerden ze een politiek van centralisatie. In 1464 vormden ze de Staten-Generaal waarin alle gewesten vertegenwoordigd waren. Hertog Karel de Stoute gaat dood en zijn dochter, Maria van Bourgondie, erft alles. Maria trouwt met Maximiliaan van Oostenrijk (Habsburg). Hierna valt het Bourgondische rijk uiteen. Hun kind ( Filips de Schone) trouwt met Johanna van Casilie (erfdochter van Spanje) en hun kind ( Karel V) wordt geboren op 1500.

1500 – 1515 – 1555 1500 wordt Karel V geboren, 1515 gaat hij regeren en in 1555 gaat hij van de troon.

Wanneer hij ging regeren moest hij zich in alle gebieden laten inhuldigen. Karel V was de machtigste Duitse keizer van die tijd. Hij stelt drie raden in:

Deze raden zitten allemaal in Brussel.

Karel wil veel geld en voert de 10^e penning in. (=10% belasting) en ook voert hij accijn in op bier, omdat water niet te drinken is.

1555 – Karel V gaat van de troon en Filips II erft de Nederlanden en Spaanse gebieden, inclusief Amerika en de zilvermijnen.

1.3 Karel V en de Reformatie.

Er waren verschillende oorzaken voor de kerksplitsing. Dit was bijvoorbeeld de inhaligheid. De Rooms-katholieken wilden overal geld aan verdienen. Het Rooms-katholicisme is een zooitje. Dit komt vooral omdat ze zich niet aan het celibaat (niet getrouwd mogen zijn en geen seks mogen hebben) hielden en hun leven niet leefden naar het woord van God. Hierdoor kwam er veel boosheid en veel onvrede rondom de Rooms-katholieke kerk. Christenen ergerden zich aan de rijkdom en de inhaligheid zoals bijvoorbeeld de verkoop in aflaten. Deze verkoop kon echt niet volgens hen, omdat je voor zenden gestraft moest worden. Deze aflaten werden later een belangrijke bron van inkomsten. In 1517 startte de monnik Luther een actie tegen de aflatenhandel. Dit was de aanleiding van de Reformatie. Hij stelde de 95 stellingen op, met name over de aflaten( entree kaartje hemel). Luther vond dat deze verkoop echt niet kon, want voor God was iedereen gelijk. De paus was hier niet blij mee en deed Luther in de ban (=mag geen lid van de kerk meer zijn). Luther kon dit echter niks schelen en begon zijn eigen Lutherse kerk. Hij werd gesteund door de machtige Duitse vorsten. Luther handhaaft de Rooms-katholieke kerkorganisatie en hij vervangt alleen de paus door een vorst = zelfde als Anglicaanse kerk. Karel V onderdrukte het protestantisme omdat hij dacht dat er zonder eenheid van geloof, zijn rijk in chaos ten onder zou gaan. Samen met Duitse vorsten voerde hij jaren lang oorlog tegen het protestantste staten en steden. Bij de Vrede van Augsburg werd bepaald dat elke Duitse vorst zelf het geloof van zijn onderdanen mocht bepalen. Vanaf dat moment was Duitsland verdeeld in Lutherse en katholieke gebieden. Luther trad hard op tegen protestanten in Nederland. Zo kwamen er boekverbrandingen, een verbod op discussie tegen geloof, opsporingen en het bestraffen van ketters ( protestanten). Ze werden bestraft via de Inquisitie (= kerkelijke rechtbank). Na het aftreden van Luther in 1555 was de sympathie voor protestantse ideeen alleen maar gegroeid. Daarna werd niet het Lutheranisme, maar het calvinisme de belangrijkste stroming in Nederland. De stichter van van het calvinisme is Johannes Calvijn. ?

Karel V en de Reformatie in de Nederlanden.

Karel V wilde in de Nederlanden voorkomen wat er in de Duitse gebieden is gebeurd, namelijk het accepteren van het protestantse gebieden. Dus moest er hard worden opgetreden in de Nederlanden tege protestanten. Er kwam een verbod op discussie over geloof, boekverbrandingen en het opsporen en bestraffen van ketters.Dit straffen gebeurde zoals net gezegd, via de Inquisitie. In deze periode werden er 1200 mensen gedood. Dit hadden er veel meer kunnen zijn, omdat er veel protestanten waren. Maar de gewesten werken slecht mee, omdat de gewesten vinden dat het berechten van mensen, hun privilege is en ten tweede vinden ze de vervolging van de protestanten veel te bloederig.

Als Karel V zijn macht aan Filips II geeft, lijkt het rustig in de Nederlanden. Een nieuwe hervormer in de Nederlanden is Calvijn( Fransman). Wat Calijn nou juist zo geschikt maakt voor een land in oorlog of opstand zijn twee zaken ( die Luther níet biedt). Deze zaken zijn - kerkorganisatie : Calvijn biedt kerkorganisatie van onderaf elke kerk in zelfstandige eenheid, die soms vergadert met andere protestantse kerken in een synode (=kerkelijke vergadering) - Volk gehoorzaamt vorst. Tenzij de vorst heel slecht is voor zijn volk, dan mag het volk zijn vorst verlaten.

1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden.

Vlaanderen en Brabant zijn de rijkste en economisch meest ontwikkelde Nederlandse gewesten. Deze steden waren in 1477 dan ook het economisch hart in de Nederlanden. Vele mensen woonden in de stad. Ze hadden een vooraanstaande positie in de internationale handel. Hun handelssteden waren verbonden met een internationaal netwerk en er waren over zee veel handelscontacten. De Brabantse havenstad vormde een knooppunt van allerlei handelsstromen uit Europa etc. Antwerpen werd het centrum van de wereldhandel en ook één van de grootste steden van Europa. In de 14e en de 15e eeuw gingen Hollanders massaal weg van het platteland doordat de grond verveende en het land tot onder de zeespiegel zakte. De grond werd te drassig voor de landbouw en iedereen ging nu naar de handel in visserij en nijverheid(industrie). Zo kwamen er nieuwe bronnen in de welvaart. De Oostzee handel was erg belangrijk, deze handel wordt ook wel de moedernegotie genoemd. Moedernegotie = de basishandel van graan uit het Oostzee gebied. Deze moedernegotie ontstond doordat Hollanders hun graan moesten invoeren. De vraag naar Oostzee graan was immers erg groot. Er werden later steeds meer producten uit de Oostzee gehaald. De Hollandse vloten werden dan ook steeds beter. De Handelsvloot in 1530 was groter dan die van Engeland en Frankrijk samen. Amsterdam profiteerde hier erg van, want graan werd opgeslagen in Amsterdam en zo was Amsterdam later de grootste stad van Holland. Landbouw werd in de 16e eeuw weer erg belangrijk. Er kwamen watermolens om het water weg te pompen en hierdoor kwamen er weer bruikbare akkers en heiden. Vele Europeanen produceerden producten voor eigen gebruik, maar Holland had geen sterke feodale traditie. Door commercialisering en specialisatie werd de Hollandse landbouw winstgevend. Hierdoor kon Holland hoge belastingen opbrengen. In ruil voor Karel V's finaciele bijdrage kreeg Holland veel regionale autonomie : het mocht veel zaken zelf regelen. Hierdoor kwam er veel zelfstandigheid en meer steden die zichzelf konden besturen.

2.1

Er was even rust in Engeland, maar oorlog om het geloof in Frankrijk. In 1547 heeft de Alglicaanse kerk de protestantse leer gekregen. Hieraan kwam na zes jaar een eind toen de vijftien jarige koning overleed. Zijn halfzus Maria volgede hem toen op, zij was een diepgelovige katholiek. Zij voerde het Rooms-katholicisme weer in, inclusief de Inquisitie en ze begon aan een bloederige achtervolging van protestanten. Dit leverde haar de naam Bloody Mary op. Maria overleed in 1558 en de troon ging toen naar haar halfzus Elizabeth. Zij bleef 45 jaar op de troon, tot haar dood in 1603 en omdat ze nooit trouwde werd ze de Virgin Queen genoemd. Elizabeth voerde het protestantisme weer in en vervolgde katholieke en protestantse dissidenten niet. Ze kregen alleen een kleine boete als ze op zondag niet naar de Aglicaanse kerk gingen. Verschillende mensen probeerden haar weg te stoten. In 1588 trokken Spaanse oorlogsschepen het kanaal in om Engeland binnen te vallen. De Onoverwinnelijk Armada was de grootste oorlogsvloot ooit, maar deze was niet bestand tegen Engelse kanonnen. Maar Nederlandse opstandelingen blokkeerden de Vlaamse havens waardoor het Spaanse leger niet aan boord kon gaan en rustig keerde Engeland weer langzaam terug.

Vanaf 1562 was er een burgeroorlog in Frankrijk tussen katholieken en protestanten. De meeste protestantse Fransen waren calvinistisch en Calvijn kreeg veel aanhangers. Calvisten worden ook wel Hugenoten genoemd. Zij kregen verschillende steden in handen waar ze machtgrepen deden, waarop een beeldenstrom volgde. In kerken werden heiligenbeelden en andere afbeeldingen kapot geslagen. Hierdoor kwam er een andere burgeroorlog.

In 1572 leken Hugenoten succes te hebben en hun leider Hendrik van Navarra trouwde met de zus van de koning. Hierop volgde de bloedbruiloft. Hierbij was er een massale moordpartij op Franse protestanten. Eerst werden enkele protestanten vermoord, waaronder admiraal Coligny. Hendrik overleefde het als enige. Hierop volgende kwam er een orgie in Parijs van geweld. In 1584 werd Hendrik III koning. Hij was kinderloos dus de troonopvolger was Hendrik van Navarra en hij bekeerde zich tot het rooms-katholieke. De Katholieken richtten hierom 'katholieke liga' op. 1588- Spaanse Armada is mislukt. De Republiek heeft Engeland gesteund en kan daarom in de 16e eeuw op de steun van Engeland rekenen.

2.2 Bloedbruiloft, 1572 opstand in NL.

In Frankrijk werden steeds meer mensen protestants, oftewel hugenoten. Er was veel godsdienststrijd. Filips II ging in 1559 naar Madrid. Zijn halfzus, Margaretha van Parma, liet hij achter als landvoogdes. Er was veel onvrede over de belastingen en de strenge godsdienstpolitiek. Edel Willem van Oranje vond dat er te weinig naar ze werd geluisterd.( Regenten zijn bestuurders.) In 1559 kwam het calvinisme Nederland binnen. Filips V gaf opdracht streng op te treden tegen het calvinisme. Veel calvinistische vluchtelingen kwamen terug naar Bl, een deel van hen is fanatiek calvinist en hielden hagenpreken. In 1566 gingen de edelen naar Brussel om verzachting van geloofsvervolging te vragen. Ze gaven Margaretha het smeekschrift en er waren vele hagenpreken en zware tijden met armoede en werkloosheid. Vaak kwam er een beeldenstorm naar een hagenpreek. Filips verving Margaretha door de ijzeren hertog Alva en hij stuurde Alva naar de Nederlanden, omdat hij dacht dat Margaretha niet sterk geneg was. Alva is de 'ijzeren hertog'. In 1567 arriveert Alva met vele soldaten. Hij stelt de Raad der Beroerten( ook wel de Bloedraad genoemd door het grote aantel doodvonnissen) in en nam de centralisatie hard in de hand en stelde de 10e penning in. D oor deze raad vielen er 11000 doden waaronder de belangrijke edelen : Egmond en Horne. 10000 mensen vluchten, waaronder Willen van Oranje. De tiende penning wilde zeggen dat men 10% belasting moest betalen over goederen. Hij stelde deze penning in om het spaanse leger weer te kunnen betalen. In 1568 waren er veel Nederlandse vluchtelingen in Duitsland en Engeland. Onder de naam 'geuzen', vormden zij gewapende bendes waarmee ze Alva wilden verdrijven. In 1568 vallen we ook Nederland binnen( begin 80 jarige oorlog). Dit is het begin geweest van de Nederlandse Opstand( 1566-1576) of de tachtigjarige oorlog. De 1e winst van de troepen van de Prins werden behaald door de watergeuzen. ( 1 april verloor Alva zijn bril, de stad Den Briel) Er was veel onrust in NL, er was centalisme en er moest veel belasting betaald worden terwijl het volk arm was. In 1572 wisten we het grootste deel van de Nederlanden weer terug te krijgen. Opstandige Hollandse en Zeeuwse steden vormden vrije statenvergaderingen en Willen van Oranje was hun leider. Er kwamen vele gevechten, maar Filips kon op een gegeven moment de soldaten niet meer betalen dus zijn soldaten weigerden nog verder te vechten.Spanje vocht ondertussen tegen de turken en raakte zonder geld. Filips II kan zijn Spaanse leger niet meer betalen. 1576 - muitende soldaten zaaien ellende en vederf om zo aan eten te komen ( de Spaanse furie). De Zuidelijke gewesten wilden vredesbesprekingen met Willem van Oranje. Filips wilde dit niet hebben, maar de besprekingen werden toch gedaan in Gent. Hierdoor kwam er een vredesakkoord oftewel, de Pacificatie van Gent. Zeventien gewesten wilden Spaanse soldaten verjagen. Ook probeerden ze de godsdienstige tegenstellingen op te lossen. Voorlopig was er in Holland en Zeeland en calvisnisme en adere gewesten hadden het katholicisme. Er kwam wel overal gewetensvrijheid : niemand zou om zijn geloof worden vervolgd. De Pacificatie van Gent hield alleen niet lang stand. In 1579 gingen zuid nl en noord nl weer uiteen en hierbij komt de Unie van Utrecht( met 7 gewesten) en de Unie van Atrecht( met 10 gewesten)

2.3 Een calvinistische Republiek.

Na 1576 kwam het calvinisme weer terug. De Calvinisten grepen de macht in onder andere Gent, Antwerpen, Brugge en andere steden. Om zich tegen de pacificatie van Gent te weren sloten drie zuidelijke gewesten in1579 met Filips' landvoogd Parma, de Unie van Atrecht. Om zich tegen Parma te verdedigen, sloten de noordelijke gewesten die Unie van Utrecht. Dit was alleen bedoeld als militair verbond. De bondgenoten zouden alleen over oorlog en vrede samen beslissen, maar in plaats van dat werd het een soort van kern van een nieuwe staat. Dertig jaar nadat ze onder Karel V verenigd waren, begonnen de 17 Nederlandse gewesten in twee delen uiteen te vallen. De breuk tussen Filips en de opstandige gewesten was hiermee definitief toen de koning in 1580 Oranje vogelvrij verklaarde. In 1581( acte van Verlatinghe) zeiden de opstandige gewesten hun trouw op aan Filips. In het plakkaat van Verlatinghe werd gesteld dat de vorst was aangesteld door God, maar dat hij kan worden afgezet als hij zijn onderdanen onderdrukte ( van een slechte vader mag je afscheid nemen). De acte van verlatinghe is dus een officieel document waarin staat dat Filips niet meer onze vorst is. Ons lang ging op zoek naar een nieuwe vorst en er waren twee kandidaten : Hertog van Anjou en Graaf de Leicester.De opstandige gewesten stelden de hertog van Anjou aan als nieuwe soevereine vorst. De gewesten hoopten zo dat er steun kwam uit Frankrijk, maar die kwam niet. De Staten Generaal van de Unie van Utrecht besloten na 1588 geen vorst meer te zoeken maar de soevereiniteit in eigen handen te houden. De opstandige gewesten gingen zo verder als Republiek. Parma wilde Noord en Oost NL ook veroveren en de Republiek was aan alle kanten omsingeld, maar de opstand werd gered door het Spaanse plan om Engeland binnen te vallen. Parma moest veel man gereed houden en dit gaf de Republiek wat tijd. Willen van Oranje was voor godsdienstige verdraagzaamheid. Soeverein = alleenheerschappij. De verschillende godsdiensten moesten volgens Willem worden toegstaan. Dit was namelijk ook de beste manier om orde te stellen volgens hem. In het Duitse rijk mocht maar één godsdienst zijn. Willem van Oranje was afhankelik van gereformeerden ( nederlandse calvinisten). Ze waren in een kleine minderheid, maar hun geloof speelde de belangrijkste rol. De gereformeerden waren het niet eens met de ideeen van de Oranjes. In de steden die door de geuzen werden ingenomen werden de katholieke geestelijken verjaagd en de kerken door de calvinisten overgenomen. Er kwamen antikatholieke rellen. Willem van Oranje legde zich uiteindelijk neer bij het verbod op een katholieke kerk. In 1579 werd de Unie van Utrecht gesloten. Holland en Zeeland werden gereformeerd en aangesloten steden mochten zelf hun godsdienst bepalen. Er kwam overal gewetensvrijheid. Calvinisten wilden dat het calvinisme de staatsgodsdienst werd. Dit gebeurde niet, want uiteindelijk werd de gereformeerde kerk alleen de publieke kerk : de kerk waarvan de lid moest zijn om regent te kunnen worden of een andere overheidsbaan te kunnen krijgen. De Republiek bleef uiteindelijk een godsdienstig verdeeld land.

Er waren twee belangrijke functies in de Staten-Generaal. Dit was de raadspensionaris oftewel de landsadvocaat. Dit was de 1e man van de Staten van Holland en deze man is zo machtig, omdat Holland 52% van de rekeningen van de Republiek betaald. Maar elk gewest heeft 1 stem die even zwaar telt als die van Holland. De tweede belangrijke functie is stadhouder. Dit is altijd iemand van Oranje en de stadhouder is legeraanvoerder en mag belangrijke benoemingen doen.

Gewetensvrijheid = Je mag geloven wat je wil, maar niet allemaal openbaar. Staatskerk = De vorst ( of staat) bepaald wat je gaat geloven. Publieke kerk = Een bevoorrechte kerk in ons land. Je mag er alleen in als je gereformeerd bent. Andere religies mogen bestaan als ze maar niet teveel opvallen. Voor functies in de Republiek moet je gereformeerd zijn.

2.4

Holland en Zeeland hadden zwaar te lijden onder het 80 jarige oorlogsgeweld. Het platteland was onder water gezet of compleet verwoest. Maar vanaf 1576 ging het gewels naar het zuiden en het oosten. In de noordelijke gewesten begon nu een lange periode van economische groei en welvaart, de Gouden Eeuw. Er kwam veel landbouw en hierdoor groeide de bevolking. Ook de nijverheid profiteerde van de groeiende handel. Het zuiden werd verovert door Parma en iedereen vluchtte naar het noorden. In 1585 was de val van Antwerpen. Parma herovert de stad voor Spanje. Iedereen vluchtte massaal en ging naar Leiden en Amsterdam. Er gingen veel rijke ondernemers en kooplieden naar Holland en ze namen zo ook de kennis ( textiel) en geld mee. Velen waren protestants. Amsterdam werd door de komst van de rijke Antwerpse kooplieden het centrum van de Europese handel. Frankrijk bleef het land van de kleine boeren waar iedereen voor zichzelf werkte en verbouwde. Er kwam weer moedernegotie en specialisatie in landbouw en commerciele landbouw(markt). Er kwam een wereldeconomie in modernegotie, visserij, nijverheid(vb textiel) en handel. In Engeland groeide de commerciele handel en de landbouw wel. De concurrentie tussen de Republiek, Engeland en Frankrijk was beperkt geworden. De steden en gewesten van de Republiek was grotendeels zelfstandig geworden. In alle steden beschermden de gilden( vakorganisaties) hun ambachtslieden tegen concurrentie van buitenaf. De meeste boeren werden zelfvoorzienend in Overijssel, Drenthe, Gelderland en Utrecht. Hier had de adel veel invloed en was er dus weinig commerciele landbouw. De gewesten van de Republiek waren wel degelijk nauw met elkaar verbonden. Ook de gemeenschappelijke belangen werden verdedigd. Het bestuur werd overheerst door kooplieden en regenten. In alle besturen bestond het bestuut uit rijke burgers die actief waren in de handel of nijverheid of die uit families kwamen die een fortuin hadden gemaakt. Door de kleine, overzichtelijke schaal van het bestuur konden er snel besluiten worden genomen.

Het bijzondere in ons land in vergelijking met Engeland en Frankrijk was dus : Er is geen vorst of adel in ons land die nieuwe ontwikkelingen tegenhoudt, er waren veel kooplieden, ondernemers en regenten waardoor er snelle besluiten konden worden gemaakt. Je kon zeggen wat je wilde en dat werd gemaakt.

3.1

In 1588 werd het protestantisme gered door de ondergang van de Spaanse Armada. Koningin Elizabeth voerde tot het eind van haar leven oorlog tegen Spanje. In 1596 begon Filips II Engeland opnieuwe te bedreigen. Hij stuurde de tweede Armada en liet de Franse havenstad veroveren. Elizabeth sloot hierom een bondgenootschap met Frankrijk en de Republiek, het Drievoudig Verbond. Hierna waren de dreigingen snel voorbij. De Franse koning Hendrik IV voelde zich gedwongen vrede te sluiten met Spanje. De Engelse koning Karel I moest in 1640 het parlement bijeen roepen, omdat hij geld nodig had om een opstand in Schotland te onderdrukken, maar het parlement wilde niet meewerken. In de hoop op steun van de Republiek liet hij zijn dochter met de zoon van de stadhouder trouwen, maar de Republiek deed niks en gaf geen steun. In 1645 werd Karel verslagen door een leger onder leiding van Oliver Cromwell( een strenge calvinist). Karel werd uiteindelijk ter dood veroordeeld en Engeland werd een Republiek onder leiding van Oliver Cromwell. Hendrik III liet na de ondergang van de Armada fanatieke katholieke leiders vermoorden terwijl hij zelf ook katholike was. Hendrik III werd in 1589 zelf doodgeschoten. De Hugenotenleider Hendrik van Navarra volgde hem op. Hij werd koning Hendrik IV. De katholieken wilden hem niet als koning erkennen. Filips II gaf Parma opdracht om Frankrijk vanuit NL binnen te vallen. Parma voorkwam dat Hendrik IV , Parijs innam. Hendrik IV deed uiteindelijk afstand van het calvinistische geloof en werd eindelijk toegelaten als koning. In 1598 maakte Hendrik een eind aan de godsdienstige oorlogen in zijn land met het Edict van Nantes : Frankrijk was katholiek, maar ook de hugenoten hadden rechten. Er kwam vrijheid van godsdienst in steden die ze in handen hadden. Frankrijk en Spanje sloten uiteindelijk vrede, omdat hun schatkist leeg was. Frankrijk was in rust, totdat Hendrik IV in 1610 door katholiek fanaticus werd vermoord. Er kwame complete chaos en de Staten-Generaal kwamen bijeen. De binnenlandse vrede werd weer hersteld en de nieuwe koning Lodewijk XIII liet de regering grotendeels over aan kardinaal Richelieu. Richelieu was een katholiek, maar steunde in de 30 jarige oorlog in Duitsland de protestanten, om Spanje dwars te zitten. Richelieu was namelijk bang dat Frankrijk anders omsingeld zou worden.

Aantekeningen :

Er is een burgeroorlog in Engeland en een godsdienst vrede in Frankrijk. Filips II uit Spanje komt met een nieuwe Spaanse Armada. Engeland sluit een drievoudig verband om zich te kunnen weren tegen Spanje. Dit verbond is tussen Engeland, Frankrijk en de Republiek. Een enorme storm redt Engeland. Tijdens de opvolging van Elizabeth is er gedoe met roomskatholieke opvolgers. Karel I komt op de troon en moest beloven om braaf te zijn aan het Engelse parlement. Er kwam een burgeroorlog tussen de rooms-kathoilieken en de protestanten waar Oliver Cromwell van Engeland nog een dictatuur heeft met veel calvinisme. Karel I wordt onthoofd.

Er kwam godsdienst vrede in Frankrijk. Hendrik van Navarra wordt de nieuwe Franse koning en ook opnieuw rooms-katholiek. Hendrik IV blijft aan de regering van 1598-1610. In 1598 begint zijn bestuur aan het Edict van Nantes. Frankrijk is een rooms-katholiek land waarin Hugenoten hun geloof mogen uitoefenen en legertje mogen hebben. Zowel Frankrijk als Spanje hebben geen geld meer en sluiten vrede. Tot de dood van Hendrik IV in 1610 was er vrede, daarna kwam er chaotische opvolging, dat uiteindelijk Lodewijk XIII werd. Richelieu brengt echter wel wat rust maar ook vele oorlogen. Frankrijk steunt in de Duitse gebieden de 30 jarige oorlog, de protestante vorsten om Spanje dwars te zitten, anders wordt Spanje te machtig.

3.2

Doordat de Saten in 1581 Filips II als graaf hadden afgezet, hadden ze hun soevereine rechten hernomen. De Staten erkenden niemand boven zich, want zo waren ze zelf de grootste macht. De Republiek was een statenbond van zelfstandige staatjes. De Belangrijkste waren de Staten-Generaal. In de Republiek vergaderden ze het hele jaar, terwijl vroeger de Staten-Generaal maar zelden bij elkaar werd geroepen. De Staten-Generaal beslisten over de buitenlandse politiek en de defensie en ze waren verantwoordelijk voor het leger. In de Staten-Generaal hadden alle gewesten één stem, maar in werkelijkheid was holland overheersend. Door de ondergang van de Armada in 1588 was de Republiek gered. Filips II had vanuit Engeland de noordelijke Nederlanden willen veroveren, maar dit was mislukt. Filips gaf Parma opdracht om in Frankrijk de Hugenoten te verjagen. De Repbuliek was financieel sterk, de jonge staat kan hierdoor een sterk leger opbouwen onder leiding van prins Maurits, zoon van Willem van Oranje. De Republiek had met prins Maurits overwinning na overwinning. Ze heette voortaan de Republiek der zeven verenigde Nederlanden. De Republiek had bondgenoten tegen Spanje en de soevereiniteit van de Republiek werd erkend door de andere landen. Spanje gaf de strijd niet op, maar toen het in financiele nood kwam, wilde het opeens vrede. Spanje en de Republiek waren het niet eens over godsdienst en ze besloten de oorlog voor twaalf jaar te onderbreken. Er kwam een Twaalfjarig Bestand in 1609. Er waren twee belangrijke figuren in de Republiek : de stadhouder die regenten mag benoemen en legeraanvoerder is, en de landsadvocaat of raadspensionaris, die de eerste man van de staten van holland is.

3.3

Er ontstond verdeeldheid binnen de gereformeerde kerk. De gereformeerde kerk raakte verscheurd tussen een streng orthodoxe en een meer vrijzinnige richting. Ook kwamen de twee machtigste mannen tegenover elkaar te staan. Oldebarnevelt koos partij voor de meer vrijzinnige richting en Maurits sloot zich aan bij de orthodoxe richting. Zo kwam er een gevaarlijk polotiek conflict. Ze werkten nu niet meer samen maar vochten samen om politieke macht. Holland vond dat de Staten-Generaal zich niet met de godsdienstige zaken van de afzonderlijke gewesten moest bemoeien. Andere gewesten vonden dat de Staten-Generaal moesten beslissen dat de strenge godsdienstige leer de juiste was. Even dreigde er een burgeroorlog, waarbij Holland zou vechten tegen het Spaanse leger onder leiding van Maurits. Johan van Oldebarnevelt en Maurits hadden ruzie over het calvinistische geloof. Dit conflict liep hoog op tot JvO tegen de vrijzinnige steden zei : Jullie mogen je eigen legertje huren. Maurits gaat als opperbevelhebber over het leger en niet JvO. Maar Maurits liet van Oldenbarnevelt arresteren, nam hem gevangen en hij werd ten dood veroordeeld. In 1619 sprak de Staten-Generaal uit dat de orthodoxe het ware calvinistische geloof hebben. Kort hierna wordt JvO vermoord. In 1621 wordt de oorlog hervat tussen Spanje en de Republiek. Spanje begint de hervatting sterk. Onzenieuwe stadhouder Frederik Hendrik verovert na een moeizame start weer veel gebieden terug van de Spanjaarden ( bijv Brabant en Limburg). Spanje heeft opnieuw een eigen lege schatkist , omdat: Spanje ook vecht in de 30 jarige oorlog, opstanden heeft in eigen thuisland, Portugal zich vrij vecht en Catalunya in Opstand is. De oorlog tegen Spanje hervat toen het Twaalfjarig Bestand af liep. Frederik Hendrik ( wie Maurits had opgevolgd) slaagde erin Spanje te verjagen. Spanje probeerde opnieuw, maar kreeg een enorme klap toen Frederik Hendrik 'Hertogenbosch veroverde. Daarna nam hij nog meer steden in. De Spaanse koning wilde vrede, maar de Republiek was daar erg verdeeld over. De Republiek stond er nu internationaal goed voor. In 1641 liet de Engelse koning zijn dochter met zoon Frederijk Hendrik trouwen om steun te krijgen van de Republeik. In 1648 is de Vrede van Munster, dit maakte een eind aan de 80 jarige oorlog en de 30 jarige oorlog. In 1648 sloten de Republiek en Spanje de Vrede van Munster. ( genoemd naar de stad waar de vrede getekend werd, hiermee kwam er een eind aan de 30 jarige oorlog). Voor de Republeik betekende dit contract dat onze Republiek erkent is als onafhankelijke soevereine staat. Onze Republiek wordt groter en de Staten-Generaal wordt de baas over de Generaliteitslanden. De Nederlandse stukken werden voortaan generaliteitslanden genoemd, omdat ze door de Staten-Generaal werden bestuurd. Op gebied van godsdienst zijn de zaken onduidelijk gebleven. Het rooms-katholieke gebied bleef rooms-katholiek en de calvinistische gebieden bleven calvinistisch. Er kwam geen godsdienstvrijheid in de zuidelijke Nederlanden. Wat dat betreft hadden de Republeik en Spanje net zo goed al in 1609 vrede kunnen sluiten, want de oorlog had niks opgeleverd.

3.4

In de eerste eeuw van de Republiek wordt de Gouden Eeuw genoemd. Holland stond economisch aan de top en had de grootste handelsvloot van de wereld. De Nederlanders handelden ook op Azie, Afrika en Amerika. Amsterdam werd het centrum van het handelskapitalisme. Om de handel te vergemakkelijken werden nieuwe instellingen opgericht, zoals de Amsterdamse Wisselbank en de Amsterdamse Beurs. Bij de Wisselbank konden kooplieden geld in bewaring geven en wisselen of het geld overboeken. Op de beurs werd gehandeld in alles wat te handelen viel. De stad groeide ook per inwoners enorm. De groei van de Republiek was mede mogelijk doordat Engeland en Frankrijk nog niet zo sterk waren. De kleinsschaligheid en de nauwe contacten waren een voordeel. Dit leidde tot slagvurig handelen, zoals bij de oprichting van de VOC in 1602. In 1596 bereikten de Nederlanders voor het eerst Java. De Nederlanders waren de belangrijkste importeurs van Oost-Indische specerijen. De concurrentie tussen de Nederlanders onderling was zo hevig dat de winsten daalden. Voortaan mocht de VOC als enige Nederlandse onderneming handelen in Azie. Het doel hiervan was winst maken. De VOC was een publiek private organisatie. Tegelijk met de VOC richtte Engeland de East India Compagnie op. In 1598 kwamen Hollanders voor het eerst op de afrikaanse westkust. Ze haalden er goud en ivoor vandaan en later ook nog slaven. Voor de handel met West-Afrika en zuid-midden en noord Amerika werd de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht.De WIC zetten een driehoekhandel op tussen Europa, Afrika en Amerika. Europa haalde uit Afrika wapens, Amerika haalden uit Afrika slaven en Europa haalde uit Amerika katoen etc. De WIC moest de Spaanse zilvervloten aanvallen, omdat Spanje daarmee de oorlog betaalde. Deze kaapvaart stond de WIC als handelsbedrijf in de weg. De WIC had dus ook de taak om Spanje dwars te zitten, er was één succes van Spanje pesten : Piet Heyn veroverde de zilvervloot.

Oftewel, Holland was top, het centrum van de wereldmarkt was de stapelmarkt en de handelsvloot was de grootste van de wereld.

4.1

In 1643 gaat koning Lodewijk VIII dood. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Lodewijk XIV. Hij bleef 72 jaar koning, waarmee hij de langst regerende koning is. Lodewijk XIV maakte van Frankrijk een absolute monarchie en hierin was de wil van de koning wet. Hij liet zich de zonnekoning noemen. Zoals er in het heelal alle planeten om de zon draaien, zo draaide op aarde alles om Lodewijk XIV. Lodewijk maakte van Frankrijk een centraal bestuurd land met een groot ambtenarenapparaat en een sterk leger. Frankrijk werd het sterkste land van Europa en Lodewijk voerde bijna permanent oorlog. Om een leger te kunnen btelane en de Franse economie te versterken voerde Lodewijk een politiek van mercantilisme. Dit hield in dat de staat de handel en de nijverheid steunde met subsidies en hoge invoerrechten op de buitenlandse producten. De godsdienstvrijheid schafte hij af en vele hugenoten vluchtten naar de Republiek en naar Amerika. Engeland was een Republiek geworden onder leiding van Oliver Cromwell. Er kwamen vele opstanden en Cromwell ontwikkelde zich later tot dictator. Hij werd alleenheerser met de titel 'Lord Protector'. Cromwell had sterke maatregelen wat hem niet erg populair maakt . Om een nieuwe burgeroorlog te voorkomen trok het leger van Schotland met z'n troepen naar Londen. Hij riep daar het parlement bijeen, wat de monarchie herstelde. Dit wordt de Restauratie genoemd. Karel II bewonderde Lodewijk XIV en wilde zelf ook een absolute koning worden. Hij was de neef van Lodewijk XIV. Lodewijk wilde Frankrijk natuurlijke grenzen geven aan de Rijn en de Maas. Hiervoor moest hij aanzienlijke gebieden veroveren. In 1667 viel Lodewijk de Spaanse Nederlanden binnen. Als hij geen vrede met Spanje zou sluiten, zouden de 3 landen hem de oorlog te verklaren. Lodewijk gaf ze hun zin, maar zwoer wraak te nemen op de Republiek. Hij kocht hiervoor Karel II om. De twee koningen sloten in 1670 een geheim verdrag. Lodewijk zou Karal II jaarlijks een enorm geld bedrag geven en samen zouden ze de Republiek aanvallen. Lodewijk zou het leger en de vloot van de Britten betalen.

Aantekeningen.

De vrede van Munster maakt een einde aan de 80 jarige oorlog tussen de NL Republiek en Spanje en de 30 jarige oorlog tussen rooms-katholieken en de protestantse vorsten in de Duitse gebieden. Rooms-katholieken woren gesteund door Spanje en de protestanten worden gesteund door Frankrijk.

Na de Vrede van Munster kunnen Engeland en Frankrijk beginnen aan het opbouwen van sterkcentralistische landen. Een economisch wapen bij het groeien naar een grootmacht is het Mercantilisme ( het beschermen van eigen of Franse tariefmuren en subsidies of de Engelse markt)

In 1651 was de Act of Navigation( eerste scheepsvaart wet)

Lodewijk de 14e is zonnekoning ( absolutisme)

Frankrijk is een grootmacht door :

Cromwell wordt land protector en maakt van Engeland een Republiek en een dictatuur. En op gebied van religie kiest hij voor het puriteilse vorm van het calvinisme. Puriteit= heel streng, je mag dan bijna niks meer. Dit was alleen geen succes. In 1658 gaat Cromwell dood. De machtstrijd volgt en het perlement krijgt opnieuw de macht en zet Karel II op de troon. Dit is ene periode van de Restauratie ( herstel macht en perlement)

Karel II en Lodewijk waren neven en ze waren allebei rooms-katholiek. Karel II wil net als Lodewijk veel geld en macht hebben. De beloftes van Lodewijk XIV brengen Engeland, zonder dat het parlement het weet, in het franse kamp. In 1670 komt er een gehiem verdrag tussen Engeland en Frankrijk om de Republiek aan te vallen.

4.2

Stadhouder Frederik Hendrik overleed voor de Vrede van Munster. Willem II volgde hem op maar overleed door de pokken, vlak voor de geboorte van zijn zoon Willem III. Er kwam geen nieuwe stadhouder. Zo begon het eerste stadhouderloze tijdperk (1650-1672). Twee regentengroepen kwamen tegenover elkaar te staan: de staatsgezinden en de Ornaje gezinden. De staatsgezinden van vonden een bestuur zonder stadhouder het beste. Zo'n machthebber was volgens hen een bedreiging voor de vrijheid. Oranjegezinden willen soevereiniteit van de gewesten beperken. In vergelijking met andere landen was er in de Republiek veel tolerantie. Godsdienstige minderheden werden niet vervolgd. De Republiek werd na 1648 bedreigd door de opkomst van Engeland en Frankrijk. De Witt probeerde die landen tegen elkaar uit te spelen door met elk afzonderlijk, bondgenootschappen te sluiten. In 1662 beloofden Frankrijk en de Republiek elkaar te steunen in een oorlog en gaven elkaar handelsvoordelen. De grote vijand was Engeland. In 1651 nam het Engelse parlement de Acte van Navigatie aan. Deze wet bepaalde dat buitenlandse schepen alleen goederen naar Engeland mochten brengen die in hun eigen land waren geproduceert. Dit was duidelijk tegen Holland gericht. De Engelsen namen veel Hollandse schepen in beslag en dit leidde in 1652 tot de eerste zeeoorlog. De Engelse vloot was in deze handelsoorlog sterker. In 1654 was het einde van de oorlog. Elf jaar later kwam er een tweede handelsoorlog, nadat de Engelsen Amsterdam hadden ingenomen en ze noemden het New York. In 1667 werd het vrede. Engeland mocht NY houden, maar in ruil hiervoor kreeg Nederland Suriname.

Aantekeningen

Van 1650 tot 1672 was het eerste stadhouderloze tijdperk. De Staten-Generaal besloten bij de dood van stadhouder Willem II(1650) zonder stadhouder door te gaan. In vredes tijd was er niet echt een leger nodig, maar de vloot moest wel op sterkte blijven om de zeehandel te beschermen. De periode van 1650 werd gekenmerkt door ruzie tussen staatsgezinden en oranjegezinden.

Het doel van Johan de Witt was dat hij Frankrijk en Engeland tegen elkaar uit wilde spelen. In het jaar 1672 wordt bewezen dat deze politiek mislukt is. Engelans en Frankrijk vallen ons samen aan. De Witt neemt ontslag en wordt vermoord. De Witt had gekozen voor de vloot, voor het beschermen van de zeehandel van Holland en gaf niks uit aan het leger.

Hoe overleefde de Republiek 1672?

: De grote winnaar is stadhouder Willem III. Hij laat het bestuur in de Republiek zoals het is en besteedt het leven aan het bereiken van één doel : Franse hegemonie (opperheerschappij) voorkomen. Hij trouwt met Mary Stuart, de troonopvolgster van de Engelse troon. Hij weet zeker dat de Fransen de vijand zijn als Lodewik XIV in 1685 het Edict van Nantes opheft. Hierdoor kwam er een vluchtelingenstroom van hugenoten die allemaal naar de Republiek gingen.

Ondertussen bereidt Willem III met protestants Engeland een staatsgreep voor in Engeland. Jacobus ( schoonvader en rooms katholiek) moet worden vernvangen door Willem III en Mary.

In 1688 vaart Willem III met de grote vloot naar Engeland. Willem III kan zo goed als doorlopen. Jacobus mag ontsnappen en het parlement zet Willem III en Mary als koning en koningin op de troon, nadat ze de Bill of Rights hebben ondertekend. Zo werd Engeland een parlementaire democratie.

In 1702 stierf Willem III kinderloos, dit was het begin van het tweede stadhouderloze tijdperk ( 1702-1747)

4.3

In 1672 was het rampjaar. Hierin bleek dat de Witts internationale politiek was mislukt en Frankrijk en Engeland verklaarden de Republiek de oorlog. De bisschopppen van Munster en Keulen sloten zich bij hun aan en via hun grond konden de Fransen de Republiek binnenvallen. Op zee werd de Republiek aangevallen door de gezamelijke Franse en Engelse oorlogsvloot. De Nderlandse vloot die onder leiding was van Michiel de Ruyter hielf stand, maar op land was het leger kansloos. Willem III werd stadshouder van Holland en Zeeland. Onder Willems III leiding hield Holland stand achter de Hollandse waterlinie en in 1674 kon hij de Fransen verjagen. De grootste vijand van Willem III was Lodewijk XIV. Zijn levensdoel was om de veiligheid van het protestantisme en de Republiek te verzekeren. Hij voerde verschillende coalitie-oorlogen om te voorkomen dat het katholieke Frankrijk een overwicht in Europa kreeg. Hierna zette hij de oorlog tegen Frankrijk voort. Om Engeland aan zijn kant te krijgen trouwde hij met zijn nicht Mary Stuart, maar de Hollandse Staten dwongen hem om vrede te sluiten met Frankrijk. Jacobus II was de koning in Engeland, hij was een katholiek. Bij Willem II en Hollandse regenten gingen nu de alarmbellen af en er leek een Frans-Engelse aanval te dreigen. Willem II bedacht een plan om zijn schoonvader, Jacobus II, te verjagen. Hij ging naar Zuid-Engeland en ging daar met zijn leger aan land. Hij hoefde nauwelijks te vechten en kon eigenlijk zo doorlopen. Het parlement riep later William en Mary uit tot koning en koningin. Zij aanvaarden 'The Bill Of Rights' waarin de rechten van het parlement werden vastgelegd. Daarmee was de Glorious Revelution, zoals de machtsovername werd genoemd, voltooid. Engeland was voortaan een parlementaire democratie. Engeland en de Republiek werden in een persoonlijke Unie verenigd. De oorlog eindigde uiteindelijk in 1697 met de Vrede was Rijswijk. In 1701 brak de oorlog opnieuw uit. Weer vochten de Republiek, Engeland en Oostenrijk tegen Frankrijk. In 1713 was er weer vrede.

4.4

De Gouden Eeuw was in de 2e helft van de 17e eeuw. Na het Rampjaar verloor de Republiek zijn economische voorsprong. Lodewijk XIV beschermde vanaf 1664 zijn eigen handel en nijverheid tegen de Nederlandse concurrenten. De Koloniale handel bleef groeien, maar ook hier stonden de winstden onder druk. De VOC verscheepte in 1730, twee keer zoveel naar Europa als in 1680. Toch nam de winst in die periode niet toe. De Nederlandse economie leed onder de kosten van de oorlogsvoering. Om de oorlog vol te houden moest de Republiek steeds meer schulden maken en belasting heffen. Holland en de Staten-Generaal leenden veel geld door middel van obligaties verkopen. De Republiek moest uiteindelijk de betaing van rente staken, wat eigenlijk wilde zeggen dat ze failliet was. Na de dood van Willem II kwam er geen nieuwe stadhouder. Dit was het begin van de Tweede Stadhouderloos Tijdperk. De Republiek werd een neutraal land, want het was niet langer in staat om zichzelf te verdedigen. Frankrijk viel uiteindelijk de Republiek binnen en dit leidde tot een Oproer dat een eind maakte aan het stadhouderloze tijdperk. In 1780 was de Republiek kansloos in de zee-oorlog tegen Engeland. In 1795 ging de Republiek ten onder toen ze alsnog geheel door de Franse troepen werd bezet.

Aantekeingen.

De economie was vanaf 1648 achteruit gegaan.

Zo goed als failliet, maar niemand lost wat op.

Republiek= Land van burgers, burgers maken de dienst uit. We hebben niemand die bij ons ontwikkelingen tegenhoudt. We hebben geen bestuur. We zijn wel een monarchie.