TEMA: Umjetnost ekspresionizma
Od svih modernih pokreta u njemačkoj književnosti ekspresionizam je nesumnjivo najizrazitiji, najorganizovaniji, ali i najneodređeniji u svojim težnjama. On u, prvom redu, izražava odbojnost prema ranijim shvatanjima i formama. Kao umjetnički pokret javio se između 1910. i 1925, godine u više zemalja.
Sam njegov naziv potiče od latinske i francuske riječi expressio expression, što znači izraz, izražaj. Kao oznaka za književni pravac, ovaj termin se upotrebljava od 1914. godine. Suštinu i razloge nastanka ekspresionizma objašnjava Herman Bar: „Nikada nije vrijeme potresla takva grozota, takav samrtni strah.
Nikada nije bio svijet tako mrtvački nijem. Nikada nije čovjek bio tako mali. Nikada nije bio mir tako daleko, a sloboda tako mrtva. Tu je kriknula nevolja i čovjek je kriknuo u svojoj duši, čitavo doba bilo je jedan očajni krik. I umjetnost vrišti, u dubokoj tami, zove umomoć, vapi za duhom- to je ekspresionizam.“
Samo suštinu i ništa više htio je da naslika Vasilij Kandinski. Kada je objavio svoju „revoluciju duhovnog principa“ u Minhenu je 1911. osnovana grupa Plavi jahač. Posle običnog, ljudskog i onog svevidećeg božanskog oka, progledalo je i duhovno oko umjetnika, koje može da osmisli stvarnost samo kao apstrakciju.
A sa Šestim komadom za klavir opus 19, komponovanom 1911, Arnold Šenberg je ušao u svijet zvuka, u koji prije njega nije stupio nijedan zapadni muzičar: neprevaziđena štedljivost tonskih sredstava podjednako je podsjećala na stroge kompozicije Paula Klea, kao i na nestvarnu liriku Augusta Štrama, koji barata još samo nagovještajima pojmova.
U kulturno prezasićenom vremenu, ideal muzike je u očima poklonika čistih osjećanja izgledao ili kao krajnja svedenost sredstava ili kao neka vrsta zvučnog haosa. Berlinski časopis Der Sturm je uz apstraktnu grafiku objavljivao i njenu iracionalnu verbalnu protivtežu- nepredmetnu poeziju lišenu smisla, moguću, kako se činilo, tek u govoru pomjerene ili razdrobljene svijesti.
|
Download
|
Umjetnost ekspresionizma
|
![]() |
• Click on download to get complete and readable text
• This is a free of charge document sharing network
• Upload a document and get this one for free
• No registration necessary, gratis
|
Mnogi među nosiocima raspršene njemačke kulture koji su obilježili novo doba dolaze sa margina prostora i vremena, iz provincije i sa prvim godinama posljednjig vijeka. Marginalnost, svakako, nije marginalan kulturološki fenomen. Jer, ono što je tada, u njemačkim kulturnim enklavama (Praga Kafka, Rilke, Verfel) ili Ciriha (dadizam), izgledalo, vrijednosno uznošeno je sredinom vijeka u zvjezdana dostignuća jedne „zlatne epohe“.
U muzici je na udaru bio tonalitet, u slikarstvu kolorit, a u književnosti intezitet osjećanja. Najveći ideal ekspresionista, ideal ekstaze, koji se vidno javlja počev od 1910. godine, jeste ideal iracionalnog prepuštanja nagonskom i bučnom, snoviđenom i alogičnom.
U čelični kavez modernog društva, kako ga je Maks Veber nazvao, ekspresionisti su unijeli nov, disonantan ton, unijeli su žestinu iskaza koja prikriva beznađe, naslućujući dolazak rata u kome će ugasiti lijepi privid vilhelminskog carstva. Rat je obećavao katarzu, nudio je spas od dosade, lijek protiv dekadencije.
Oblik kojih se klasična Njemačka obraćala Evropi bila je muzika. Za modernu Njemačku pozorišni ekspresionizam je postao sintetički umjetnički oblik. Nije, međutim, više postojala umjetnička težnja da se prikaže šarenilo i obilje svijeta, nego jedna velika duša u silini i tragici svoje neizbježne, kao nužnost potvrđene sudbine.
Težište je prenošeno na unutrašnje, psihičko zbivanje. Otuda dijalog i monolog kao neposredni izraz tog unutrašnjeg svijeta zauzimaju povlašćeno mjesto. Književni junaci, skoro apstraktni duhovi, padaju kao žrtve strasti koje se bore u njima samima. Oni crpe svoju fatalnu privlačnost najviše iz borbe sa samim sobom, tačnije, sa psihičkim kategorijama koje predstavljaju suštinu samog individuuma, i koje se odnose prema njemu kao što se spoljašnje odnosi prema unutrašnjem.
Likovna ostvarenja Mosta i Plavog jahača iscrtala su sve one vijugave staze kojima je prošao duh vremena od 1905. do 1920. Ponovo su, kao u doba romantizma, u prvi plan izbile višestruko nadarene ličnosti, koje su svoj lirski, dramaturški i likovni talenat demonstrirale pojedinačno i grupno.
U oštrim elementima forme, u hitrom pokretu kista, otkriva se i srodan preobražaj tema i motiva: umjesto baleta- varijete i cirkus, namjesto salona- kafana i ulica. U zgusnutom koloritu likovnog ekspresionozma nastaju portreti koji govore svojom unutrašnjošću; nastaju mrtve prirode, koje to u stvari nisu, jer su oživljene igrom svjetlosti i boja; nastaju predjeli, ali ne kao topografski podatak, već kao transcendentalni duhovni krajolik.
Treba zato istaći tri odlike njemačkog ekspresionizma, veoma osobenog i veoma autonomnog u odnosu na prirodu: snažnu apstrakciju, izrazitu deformaciju i elementarnu čulnost. Kroz predmet koji slikaju, ekspresionisti izražavaju bolesna stanja modernog čovjeka, njegovu tjeskobu, paniku i otuđenost. Prirodu i sredinu oko sebe oni su doživljavali kao neprijateljsku i nečovječnu, zbog čega im je slika stvarnosti deformisana i iskrivljena.
Govoreći o svom Kino- Stilu, ekspresionista Deblin je, 1913, zahtijevao da moderna poetika koristi oko kamere i tehniku montaže, da slijedi načela estetike filmske pokretne slike i tako ostvari trijumf fragmenata. On ovu tehniku koristi u romanu “Berlin Aleksanderplac”.
Pripovijedanje u trećem licu dinamično se prepliće sa unutrašnjim monologom. Alike Berlina se brzo smjenjuju, a sve je praćeno tokom svijesti glavnog junaka. Samo dvije godine kasnije, Maks Šiling je objavio kinematografski efektnu operu Mona Liza.
Nekada je tragično lice govorilo dugo, umno, uzneseno; sada je to lice koje jedva govori, i ništa ne kaže; ili često kaže baš to:” Ništa.” A kada govori, stvarni patos više nije iskazan samo riječima, u ekstatičnim govorima u prozorskom oknu pred noćnim nebom; on je u razmjerama sudbine, u snazi doživljenog i pretrpljenog, u jakom zgušnjavanju duhovno- duševnog zbivanja, koje prosijava u nizu mističnih slika, paradoksa, metafora, simbola i sličnih dalekozornih ali neprozirnih opala riječi.
Najznačajniji predstavnik ekspresionističke drame bio je Georg Kajzer. Njegova drama „Građani Kalea“ prepuna je simbola, čime autor pokušava da uopšti svoju viziju novog čovjeka.
Lirika je bila dominantna na početku pravca. Poezija ekspresionizma je uglavnom koristila grad kao osnovnu temu pa su to bile kratke pjesme pisane slobodnim stihom i bez interpunkcije. Ekspresionisti su u svojim pjesmama pisali o motivima kako tuge, smrti i rata kojeg su prognozirali, tako i o ljubavi i radosti.
Umjetnici više ne uljepšavaju i ne podražavaju, već stvaraju stvarnost. Dominantne teme su kraj svijeta, rat, smrt, slobodna ljubav, mašine, vozovi, kretanje, grad. Pored Gotfrida Bena, predstavnici eksprestionističke poezije bili su: Georg Trakl, Elza Lasker Šiler, Georg Hajm. Benove pjesme su mozaici, montaža.
Najznačajnije zbirke su mu Mrtvačnica i Meso.
DE
