Wprowadzenie do gramatyki fińskiej

Grama opisowa

Morfologia rzeczownika

Morfologia czasownika

Słowotwórstwo

Składnia

Ptt jako przypadek dopełnienia bliższego

W języku fińskim występują dwa przypadki dop. bliższego – ACC i PTT. Przypadki te są do siebie znaczeniowo w znacznym stopniu zbliżone, Jako przypadki spełniające funkcję dop. bliższego kodują tą samą diatetycznie relewantną rolę semantyczną, czyli tzw. patiensa (byt pasywny poddawany jakiemuś działaniu). Przypadki te nie są jednak, jak to dobrze wiemy, całkowicie synonimiczne.

Opozycja znaczeniowa między nimi jest jednym z najbardziej skomplikowanych i zagadkowych zjawisk w j. fińskim. W ich użyciu wyają się przeplatać w pewien pokrętny sposób dwa typy znaczeń:

1. znaczenia kwantytatywne

2. znaczenia aspektualne

Właściwie po czasy dzisiejsze pokutuje, jak się wydaje, nazwanie PTT za pomoca terminy, kojarzonego z częścią (pars – część) W wielu przypadkach znaczenie ACC usiłuje się uchwycić za pomocą pojęcia „totalny”, a znaczenia PTT za pomocą pojęcia „proporcjonalny” (częściowy). Börje Vähämäki uważa, iż etymologiczne pochodzenie nazwy przypadka zwanego PTT wywołało „syndrom parcjalności”, tj. doszukuje się w każdej manifestacji tego przypadka znaczenia części (a to jest nieprawda).

Kukat ovat maljakossa.

Maljakossa on kukkia.

Jeżeli zdanie typu ’maljakossa on kukkia’ niosłoby znaczenie ‘część kwiatów jest w wazonie’, to zdanie implikowałoby, że część kwiatów znajduje się poza wazonem. Zdanie to jednak takiej informacji nie zawiera.

Właśnie do XX wieku powszechnie uważano, że opozycja znaczeniowa pomiędzy AA a PTT jest tego typu ekwipolentnego (równobiegunowego), czyli ACC i PTT są jakby swoimi przeciwieństwami, ACC sygnifikuje całość a PTT sygnifikuje niecałość.

Terho Itkonen spostrzegł jednak, że to jest nieprawda. O ile znaczenie ACC można rzeczywiście w pewien sposób uchwycić za pomocą pojęcia totalności, to znaczenie PTT jest znaczeniem złożonym, kompleksowym. Nie wiadomo, ile jest tego obiektu wyrażanego PTT(em), może być go dowolna liczba.

ACC join veden

join vettä

PTT

O ile zdanie ‘join veden’ oznacza, ze wypito wszystką wodę, o której była mowa, tyle zd. typu ‘join vettä żadnej takiej granicy nie stawia. Zd. ‘join vettä’ znaczy, że po prostu pito lub wypito pewną ilość wody. W podejściu Itkonena zatem ACC i PTT nie są swoimi przeciwieństwami. ACC oznacza całość, a PTT całość lub niecałość.

teraz

acccc

dawniej

+

-

ACC PTT

PTT +/-

opozycja typu ekwipolentnego opozycja prywatywno-partycypatywna

Od dawna już usiłowano sformułować reguły mówiące o operacjach, jakich należy dokonać, by przejść od znaczenia do formy.

Mniej więcej operacja ta powinna przebiegać w ten sposób, iż mówiący jakie znaczenie ilościowe i jakie znaczenie aspektualne jednocześnie chce nadać swojej wypowiedzi. Musi te odpowiednie znaczenia ze sobą spleść, ponieważ j. fiński dysponuje tylko dwiema kategoriami morfologicznymi, mogącymi te znaczenia oddać, a następnie związki tych znaczeń wyrazić odpowiednią kategorią morfologiczną.

+ ACC

kwantyfikacja = (splatają się)

-

+ (dokonany)

aspekt = (dokonujący się)

- (niedokonany)

Eemil Neeston Setala sformułował 3 reguły, które jego zdaniem przy jednoczesnym ich jednoczesnym zastosowaniu mówią, jaką ostatecznie formę przypadkową ma obrać dopełnienie bliższe w danym kontekście.

1. obiektin oma laatu

2. kauseen keiltävä/myöntävä sisällys

3. objektin hallisevan verbin teon laatu

Ad. 1. jak chcemy powiedzieć o wszystkim to ACC, jak nie to PTT

Ad. 2. jak twierdzące zd. ACC, jak przeczące PTT

Ad. 3. jak akcja rezultatywna ACC, jak nie to PTT

Dopiero jakieś 50 lat temy Osmo Ikola zauważył, że takie postawienie sprawy to wprowadzające w błąd nagromadzenie reguł. Zadaje on choćby takie pytanie – dlaczego formułując zdanie typu ‘minä olin hevosta tu omasta kun Tarasin hänet' musimy zastosować regułę 3 a nie 1? Z tego choćby z dania widać, że sformułowane przez Setalę reguły częściowo stają ze sobą w konflikcie.

3 reguła determinowałaby wystąpienie PTT, bo ktoś miał na myśli, że przyprowadzał, a nie przyprowadził. 1 reg natomiast determinowałaby użycie ACC (No bo konia przyprowadza się w całości a nie w częściach). W zdaniu tym występuje jednak PTT, a nie ACC.

Widząc te trudności wielu badaczy języka fińskiego usiłowało te dwa czynniki (kwantyfikację i aspekt) zunifikować. Próby te jednak okazały się nieudane. Np. Norman Denison twierdził, ze jeżeli w znaczeniu czasownika udaje się znaleźć takie znaczenie, jak decydująca zmiana (decisive change), to czasownik rządzi ACC(em). Dlatego w zdaniu ‘zastrzeliłem ptaka’ wystąpi ACC.

Natomiast w zdaniu ‘strzelałem do ptaka’ wystąpiłby PTT. Sprawa jednak nie jest taka prosta, ponieważ zd. Ammun lingua może znaczyć także postrzeliłem ptaka, a nie strzelałem do ptaka, wobec czego w znaczeniu ammuin, nawet gdy łączy się on z PTT, można odnaleźć moment znaczeniowy określany przez Denisona jako decydująca zmiana.

Metsäjä ampui lehmän silmäpuoleksi.

Myśliwy tak strzelił do krowy, że uczynił ją niewidomą na 1 oko.

Wydaje się, iż wszystkie te rozważania nt. unifikacji kwantytatywności i aspektualności idą trochę za daleko, w takim sensie, ze językoznawstwo nie zajmuje się tym, mówiąc wprost, czy krowa po strzelaniu do niej zdechła, czy nie. Językoznawstwa takie sprawy nie interesują. Drugim błędem metodologicznym, który tkwi w tym podejściu, jest zbytnie zajmowanie się czasownikiem, a przypadków dop. mamy tylko dwa.

Dlatego usiłując sformułować odpowiednie reguły pojawiania się PTT czy ACC, wszystkie czasowniki musimy potraktować grubo, tzn. nie możemy wdawać się w rozliczne znaczenia tychże czasowników, ich niuanse znaczeniowe. Czasowniki te powinny być tak pogrupowane, by za pomocą prostych reguł można było dojść, jakim przypadkiem dopełnienia bliższego one rządzą.

Historia PTT w języku fińskim

Snop światła na to, jak w języku fińskim splotły się odpowiednie znaczenia kwantytatywne i aspektualne, manifestujące się w formie ACC i PTT, rzuca historia PTT.

PTT w języku fińskim pochodzi od przypadka ruchu. Był on pierwotnie czasownikiem o znaczeniu relatywnym.

kotoa lähteä – kotua, ulkoa, kaukea – delatywne znaczenie ptt zachowało się

lähteä koulusta

Ptt jako przypadek delatywny przeszedł głęboką zmianę znaczeniową. Stał się on przypadkiem, w którym znaczenie jest prawie niewyczuwalne. Tak zbliżył się do ACC (i też NOM ale nie tak bardzo), że zrewolucjonizował fińską składnię i semantykę w sposób niespodziewany, nie jak w innych językach. Zaczątki tego głębokiego procesu można odnaleźć w okresie prafińsko-wołżańskim.

W odłamie erozjo języka mordwińskiego można do dzisiaj natknąć się na rudymenta (pozostałości) tego zjawiska. W połączeniu z garstką czas. (jeść, pić, palić), jedzony pity, palony może występować w ACC bądź w ablativie, którego końcówki do złudzenia przypominają końcówki fińskiego ptt.

mon javsan kal ja jem rybę

mon javasan kaldo ja jem część ryby

Przypadki o znaczeniu delywatywnym okazują się dobrymi kandydatami do przejścia w przypadki o znaczeniu partytatywnym.

Naczelnym dla j. fińskiego jest podział imion (mniej więcej chodzi o rzeczowniki) na dwie klasy – podzielne (jaolliset) i niepodzielne (jaottomat). Te dwie klasy są jakby klasami skombinowanymi, wynikającymi z połączenia klas policzalności/niepoliczalności i liczby pojedynczej i mnogiej.

Rzeczownik

l. poj l. Mn

policzalne niepoliczalne policzalne

kirja vesi kirjat

niepodzielne podzielne

Logika tego podziału jest mniej więcej taka – czesci nie zachowują właściwości całości = rzeczowniki niepodzielne.

Części zachowują właściwości całości = rzeczowniki podzielne.

Podział na rzeczowniki podzielne i niepodzielne rzutuje na skadnie PTT w całej okazałości. Już na pierwszy rzut oka widać, że rzeczowniki niepodzielne np. vesi mogą występować w większej ilości kontekstów w formie PTT od rzeczowników niepodzielnych np. kirja.

W sposób najbardziej przejrzysty przedstawił historię PTT w języku fińskim Matti Larjavaara w artykule „aspektuaalisen objektin synty”. Jego zdaniem pierwotnym przypadkiem dop. bliższego w j. fińskim był ACC. ACC łączył się ze wszystkimi czasownikami przechodnimi.

W następnej fazie rozwoju j. fińskiego jako przypadek dop. bliższego zaczął pojawiać się PTT. Pojawiał się o jednak w tamtej fazie rozwoju zgodnie ze znaczeniem przezeń posiadanym, tzn. części tylko w przypadku rzeczowników podzielnych.

Larjavaara twierdzi, iż na tamtym etapie kwantyfikacja dotyczyła tylko rzeczownika i w żaden sposób nie była powiązana z czasownikiem. Czasownik fiński nie miał żadnego wpływu na pojawienie się PTT jak jego dop., w takim sensie, w jakim ma to miejsce obecnie.

Właściwość tę Larjavaara określa pojęciem pelkka tarkoite-kvantifikaatio (czysta kwantyfikacja desygnatowa). Okres ten charakteryzuje odwrotny niż dzisiaj stosunek znaczenia PTT do znaczenia ACC> Zdanie typu „söin ne nauriit” było wieloznaczne. Oznaczało zarówno jadłem te rzepy, jak i

zjadłem te rzepy. Natomiast zdanie söin niitä nauriita było w tym sensie jednoznaczne, znaczyło ono zjadłem część rzep, tj. zdanie to komunikowało jednoznacznie, iż część rzep została niezjedzona.

Istniał więc pewien brak zgodności pomiędzy kwantyfikacją obiektu, a aspektem. Aspekt dokonany „ciąży” ku totywności (porównaj zd. zjadłem pierogi). W takim stanie, w jakim znajdował się w przed chwilą omawianej fazie j. fiński, wszystko było postawione do góry nogami. Język fiński komunikował za pomocą formy przypadkowej jednoznacznie, iż dokonane było coś parcjalnie, nie totywnie.

Następna faza odbyła się niejako podskórnie, tzn. w sferze znaczenia. W sferze znaczenia totywności doszło do odwrócenia stosunku znaczeniowego PTT – ACC.

Söin ne nauriit znaczy zjadłem, w domyśle, wszystkie rzepy, söin niitä nauriita ma dwa znaczenia – jadłem rzepy, zjadłem część rzep. Na kwantyfikację desygnatową nałożono w tym momencie kwantyfikację akcyjną (tapahtumiskvantifikatio). W okresie tym (tak jest w dużej mierze po dzień dzisiejszy) pojawiła się możliwość kwantyfikacji obiektu z perspektywy czasownika. W tym to momencie właśnie pojawiły się w języku fińskim nowe typy zdania.

Jako e czasownik zacz oddziaływa na formy dopełnienia, to mogły się pojawić zdania typu siirsin isoäitiä, czyli zdania w których występuje rzeczownik niepodzielny w PTT. Zdanie typu siirsin isoäitiä należało rozumieć jako przesunąłem babcię nieco, a nie przesunąłem nieco babci. Jednocześnie przestano używać zdań typu siirsin isoäidin, w których miejsce pojawiły się zd. typu siirsin isoäitiä, jako że tylko PTT był (przynajmniej częściowo) kongruentny z tzw. czasownikiem nierezultatywnym.

Niestety sprawa jest nieco bardziej skomplikowana, ponieważ czasowniki są bardzo różnorodne. Ich podzielenie tylko wg. linii dokonany (resultatiivinen) i niedokonany (irresultatiivinen) nie oddaje całej złożoności semantyki czasownika.

Jest jakoś tak, że część czasowników wyraża akcje kumulatywne. Gdy zaś jem, gdy coś zjdam, to jem, jem coraz więcej, Az dochodzę do naturalnej granicy aktu jedzenia, aż stwierdzam, że coś zjadłem. Takie czasowniki implikują dwie fazy akcji – wstępną, jedzenia (która trwa pewien czas) i ostateczną zjedzenia, która wgl. nie trwa w czasie. Takie czsowniki o takiej strukturze aspektualnej nazywają się w terminologii fińskiej czasownikami rezultatywno-irrezultatywnymi.

Z drugiej strony istnieją czasowniki, które oznaczaja takie akcje, czynności które po prostu trwają, które nie dążą do jakiegoś limesu. Takim czasownikiem jest np. czasownik rakastaa. Te dwie grupy czasowników, czyli rezultatywno-irrezultatywna i irrezultatywna stanowią pewnego rodzaju semantyczne jednorodne przeciwstawione sobie klasy.

Jest jeszcze obok tych dwóch klas klasa jakby do nich nieprzystająca, którą Terho Itkonen określił mianem czasowników quazi-rezultatywnych (kvasiresultativiset verbit), należy do nich ok. 20-30 fińskich czasowników, takich jak nähdä, muistaa, tavata, sisältää, huomata.

Struktura czasowa tych czas. jest taka, iż odnoszą się one do akcji, które musza być koniecznie zainicjowanym aktem jednorazowym. I w tym przypominają one czas. rezultatywne. Po tym zainicjowaniu, akcja może ale nie musi ciągnąć się jednostajnie bez zmian naprzód. Czyli stosunek dokonaności i niedokonaności jest w nich odwrotny niż w czas. syödä.

Zdanie typu näin pojan znaczy zobaczyłem chłopca i widziałem chłopca.

Zdaniem Larjavaary w rozpatrywanym okresie kwantyfikacja „zawaliła się” pod naporem aspektu (kumoutui aspektin voimasta). To spowodowało duży wpływ czasownika na przypadek rzeczownika. Pojawiły suę zdania, w których występuje PTT rzeczowników niepodzielnych. Siirsyi isoäitiä nie znaczyło, że kawałek babci, tylko trochę. Pojawiły się także zdania, w których jedynym akceptowanym przypadkiem dop. bliższego jest PTT (rakastan isoäitiä).

Aspekt jakby nałożył się na tzw. kwantyfikację. Jednakże w j. fińskim zachowała się maleńka wysepka czasowników, w przypadku których można dalej mówić śmiało o czystej kwantyfikacji desygnatowej. Są to wspomniane czasowniki quazi-rezultatywne. Oczywiście czasowniki te posiadają pewien aspekt punktualno-duratywny. Jednakże w akcjach oddawanych przez czasowniki nie doszło do takiej bifurkacji odpowiednich faz, do jakiej doszło w czasownikach irrezultatywno-rezultatywnych.

Jeżeli aspekt czasownika jest tego typu, że przewiduje on fazę irrezultatywną i obligatoryjno-rezultatywną, wieńczącą poprzednią irrezultatywną, to znaczenia kwantytatywne obiektu w sposób semantycznie umotywowany sklejają się z odpowiednimi znaczeniami aspektualnymi, dając możliwość ich formalnego rozczłonkowania.

söin makkaraa makkaran

+/- +

dop. bliższe ujednoznacznia znaczenie, ale nie do końca

Czasownik typu söin ma pewną dysproporcję aspektualną. Jego treść implikuje dwie fazy czynności – poprzedzającą fazę irrezultatywną i następującą po niej wieńczącą fazę rezultatywną. Język fiński charakteryzuje ubóstwo w markowaniu dystynkcji aspektualnych w obrębie czasownika.

soin znaczy jadłem i zjadłem.

Czasownik fiński, można powiedzieć metaforycznie, szuka sobie czegoś innego, co by mu pomogło formalnie rozróżnić treści typu jadłem, zjadłem. I znajduje je w przypadkach dop. bliższego. W ACC niosącym znaczenie totywności i PTT niosącym znaczenie totywności/parcjalności. Dzięki skojarzeniu +totywność i + rezultatywność i +/- tot i +/- rez. znaczenia aspektualne implikowane w tej właśnie formie przez czasownik znajdują w końcu swój formalny eksponent.

makkaran makkaraa söin

[+TOT] [+/- TOT] [+/- REZ]

[+REZ] [+/- REZ]

W strukturze semantycznej j. fińskiego wydaje się obowiązywać tylko jeden typ skojarzenia tj.z znaczenie +TOT kojarzy się ze znaczeniem +REZ, a +/- TOT z +/- REZ. Inne znaczenia aspektualne, jak wspomniana punktualność i duratywność nie są w żaden sposób w języku fińskim kojarzone z odpowiednimi znaczeniami kwantytawnymi.

näin makkaran makkaraa

[+TOT] [+/- TOT]

Kiedy w j. fińskim przypadek rzeczownika (ACC/PTT) ujednoznacznia znaczenie aspektualne zdania?

Tylko w przypadku czasowników irrezultatywno-rezultatywnych.

W jaki sposób łączą się ze sobą odpowiednie znaczenia aspektualne i kwantytatywne? Czy w sposób dowolny, czy nie?

Nie w sposób dowolny

Czy w przypadku połączenia tzw. czas. quazi-rezultatywnego z odpowiednim przypadkiem dop. bliższego mamy do czynienia z jakąś bifurkacją formalną znaczeń aspektualnych?

NIE

Czy w zdaniach tych znaczenia kwantytatywne ulegają neutralizacji?

NIE

Dawny stan czystej kwantyfikacji zachował się w dość niezmienionej formie właśnie w przypadku czasowników quazi-rezultatywnych ze względu na ich specyficzną dyspozycję aspektualną. W połączeniu z czasownikami quazi-rezultatywnymi w obu przypadkach mogą występować tylko rzeczowniki podzielne. W przypadku rzeczowników niepodzielnych, w połączeniu z czas. quazi-rezultatywnymi, może wystąpić tylko ACC jako pierwotny przypadek dop. bliższego.

ACC PTT

näin

makkaran makkaraa

znaczenie kwantytatywne

lampaat lampaita

lampaan lammasta söin

Skąd się wzięła forma lammasta?

W tej funkcji zaistniała w wyniku działania analogii – PTT bowiem w połączeniu z czas. irr-rez zaczął w pewnym momencie przenosić znaczenie +/- TOT, a skoro tak, to opozycja pomiędzy ACC a PTT została rozszerzona analogicznie o rzeczowniki niepodzielne.

Niedowolność łączenia odpowiednych znaczeń aspektualnych z kwantytatywnymi.

W językoznawstwie fińskim odzywają się głosy iż aspektualność jest niezależna od kwantyfikacji, to znaczy występuje w języku fińskim całkowita dowolność w łączeniu się różnych znaczeń aspektualnych z różnymi znaczeniami kwantytatywnymi (ad 1)

Czy to stwierdzenie jest prawdziwe? Proszę podać przykład zdania w którym mamy kombinację dokonaną i parcjalną

Join hiukan teetä

Okazuje się, że w języku fińskim wszystkie inne kombinacje niż +; + (dokonany totywny) i +/- ; +/- (totywno irrezultatywny i totywno parcjalny) NIE mogą być wyrażone w sposób gramatyczny. Zdanie typu:

Join teetä realizuje strukturę sematycnzą +/- i +/-

Chcąc osiągnąć strukturę + i – musimy dodać pewien element leksykalny np. hiukan. Bez tego elementu zdanie od razu „wraca” do struktury semantycznej +/- i +/- .

Zdanie minimalne typu Join teeta może być porównane z drugim zdaniem minimalnym – Join veden. Na podstawie tego porównania stwierdzamy, że zmiana znaczenia następuje w wyniku zmiany formy przypadkowej, ergo forma przypadkowa jest samodzielnym nośnikiem (autosygnifikatorem) omawianych znaczeń. Porównywanie zdań nie minimalnych już typu „Join hiukan teeta” już nam nie pozwoli na uzyskanie, na wyłuszczenie takiego autosygnifikatora.

NEUTRALIZACJA OPOZYCJI AKKUSATIVUS – PARTITIVUS

Można w języku fińskim wyróżnić dwa typy neutralizacji ad 2

Co sprawia, że w tak dość gęstym regularnym, proporcjonalnym systemie opozycji ACC – PART pojawiaja się „ takie dziury” (tzn, konteksty w któych występuje tylko PART lub ACC) Czy te dziury wypływają jakoś z ogólniejszych właściwości j.fińskiego?

FILAREM OPOZYCJI PRZYPADKOWYCH ( i jakichkolwiek innych) są auto signifikatywne użycia tych form (ad3)

Jeżeli stopień autosygnifikacji zbliży się do pewnej granicy, to język uważając dane rozróznienia formalne za redundantne, niweluje je. Tak stało się prawdopodobnie w okresie kiedy łacina ludowa przechodziła w nowoczesne języki romańskie. Język fiński reprezentuje póki co system mieszany. Autosygnifikatywno – allosygnifikatywny, tzn. mamy w nim do czynienia z autosygnifikatywnymi użyciami przypadków (Luin kirjan, Luin kirjaan) oraz allosygnifikatywnymi użyciami przypadków (Rakastin kirjaa). Proszę zwrocić uwagę, że w przypadku zdań typu „Luin kirjan”, „Luin kirjaa” wystąpienie odpowiedniego przypadka jest znaczące ( zmienia znaczenie zdania). Natomiast w zdaniu „rakastin kirjaa” użycie PART już tak znaczące nie jest.

Ad4 → Opozycje te są pomiędzy przypadkami i czasownikami

x NEGACJA

Cechą charakterystyczną negacji w odniesieniu do czasowników przechodnich w j.fińskim jest to, że w takim kontekście język fiński zawiesza opozycję AKK – PART na rzecz PART ( mówimy tylko „En lukenut kirjaa” tracąc w ten sposób możliwość jednoznacznej gramatycznej ekspresji znaczenia dokonaności. Po polsku można powiedzieć zarówno „ przeczytałem książke”, „czytałem książkę” jak i „nie przeczytałem książki”, „nie czytałem książki”.

Język polski realizuje proporcję aspektualno-afirmatywno-negatywną. W języku polskim w odpowiednich zdaniach minimalnych można połączyć różne znaczenia aspektualne z różnymi znaczeniami afirmatywno negatywnymi

Przeczytałem książkę + i + Nie przeczytałem książki – i +

Czytałem książkę – i + Nie czytałem książki – i +

Luin Kirjan + i +

Luin kirjaaa – i +/- En lukentu kirjaa – i +/-

Traktowanie przez język fiński kontekstu typu [En lukenut_] inaczej niż kontekstu [Luin_] wydaje się zaskakujące, być może nawet szokujące. Z jakiego powodu j.fiński mając do dyspozycji możliwość sygnalizowania w sposób jednoznaczny znaczeń dokonaności i niedokonaności w kontekście [En lukenut_] z tej możliwości rezygnuje.

Umysłowość prafina kazała skojarzyć mu Output z Inputem

w języku polskim:

Nie upiekłęm ciasta → Nieprawda, że [upiekłem ciasto]

En leiponut kakkua → _______

Tak czy inaczej dzisiejszy język fiński nie doprowadził do wyrównania analogicznego w omawianym zakresie, to jest do wypełenienia tej „ dziury”. Zdanie typu „En lukenut kirjaa” jest zdaniem wieloznacznym w którym splecione są dwie treści: Treść 1 - Nie przeczytałem książki (do końca) Treść 2 – Nie czytałem książki ( w ogóle) chcąc treści te wyrazić musimy odwołać się do wyrażeń leksykalnych

Treść 1 – En lukenut kirjaa loppuun

Treść 2 – En lukenut kirjaa yhtaan

Neutralizacja opozycji PART AKK na rzecz PART w kontekstach typu [En lukenut_] do dziś pozostaje faktem w języku fińskim. I dla tego nie da się ignorować myśli, że w fińskiej świadomości językowej aspekt jest jakoś związany z negacją, że finowie nadal kojarzą brak naocznego efektu z niedokonanością.

To tak jak my polacy mówili, że „zdanie nie przeczytałem książki jest zdaniem niedokonanym, bo nie ma efektu a efekt musi być, żeby coś było dokonane”. Nawiasem mówiąc to, że w języku polskim w twierdzeniu używamy biernika a w przeczeniu dopełniacza jest śladem tego z czym mamy do czynienia w dzisiejszym języku fińskim. Prapolakom nie mogło się chyba powmieścić w głowie, że można mówić w terminach dokonaności o czymś czego nie było tak jak ludom pierwotnym chyba nie może się pomieścić w głowie, że można mówić o liczbach ujemnych.

W języku fińskim, konteksty neutralizatywne proakuzatywne są niezwykle rzadkie. Występują one w połączeniu dwóch czynników

a) czynnika werbalnego

b) czynnika nominalnego

Jeżeli chodzi o czynnik werbalny, to musimy mieć do czynienia z takimi czasownikami, których struktura aspektualna nie zezwala na rozszczepienie fazy wstępnej irrezultatywnej i fazy finalnej – rezultatywnej (mowa o czasownikach kwasi rezultatywnych – na'hda', huomata, sisa'lta'a'). Jeżeli chodzi o kontekstu nominalne to w gre wchodzą tylko rzeczowniki niepodzielne (np. poika, kirja, po'yta').

W przypadku kontekstów NEUTRALIZATYWNYCH propartytywnych czynnik nominalny nigdy nie ma żadnego znaczenia. Czyli, PART w takich kontekstach występuje zarówno w przypadku rzeczowników podzielnych (vesi, kirjat) i niepodzielnych (kirjaa).

ACC i PART w świetle struktury informacyjnej zdania

Janek jest chory [Datum – Novum] Dostosowanie typu do egzemplarza

Chory jest Janek [Datum – Novum] Dopisuje egzemplarz do typu

Czy te zdania różnią się swoją strukturą syntaktyczną? NIE. Struktura syntaktyczna tych zdań jest identyczna, Janek – podmiot, o którym jest coś stwierdzane a jest chory to orzeczenie, które się stwierdza o Janku – podmiocie. Czym te dwa powyższe zdania się różnią?

Chory jest Janek)

W języku fińskim regulatorem struktury rematyczno – tematycznej nie jest tylko i wyłącznie szyk i przycisk zdaniowy. Istotną rolę w tym zjawisku pełnią dwa przypadki dopełnienia bliższego – ACC i PART.

Na stole są książki → Po'yda'lla' on kirjoja

Zdanie typu „Po'yda'lla' on kirjat” jest zdaniem poprawnym jednakże nie mogłoby ono funkcjonować jako nośnik następujacej struktury informacyjnej „Po'yda'lla' – temat on kirjat – temat „ bo skąd odbiorca miałby wiedzieć bez uprzedniego wprowadzenia , co to są wszystkie książki.

ACC niesie znaczenie totywności, czyli całościowości. W ekstremalnym przypadku można mówić o całości desygnatu danego rzeczownika we wszechświecie jednakże w naszych ludzkich warunkach całość owa jest w większości przypadków relatywizowana do danej sytuacji. ACC w takim przypadku znaczyłby wszystkie obiekty, o których byłą wcześniej mowa. AD Łukasz

Zdanie pierwsze implikuje, że znaleziono wszystkie króliki, które zostawiono i są to dokładnie te same króliki czyli innymi słowy znaleziono całość królików